Żywienie jest niezmiernie ważne dla prawidłowego rozwoju młodego organizmu przede wszystkim dlatego, że ma wpływ na przyszłą wartość użytkową konia. Zły skład pokarmu jest przyczyną wad budowy takich jak: wysokonożność, wąska i płaska klatka piersiowa (u dorosłych koni). Najbardziej narażone na konsekwencje złego żywienia są źrebięta osierocone, którym powinniśmy zapewnić pokarm zastępczy poczynając od pierwszych godzin życia.
Siara to pierwsze mleko klaczy zawierające duże ilości białka, tłuszczu i związków mineralnych. Najważniejsze jednak dla nowonarodzonego źrebięcia są siarowe przeciwciała, tzw. immunoglobuliny (Ig). Zapewniają one miejscową ochronę jelit, ale co najważniejsze, są wchłaniane przez niedojrzałą barierę jelitową – niestety tylko przez pierwsze 12 godzin życia. Dlatego niezwykle ważne jest aby źrebię jak najszybciej pobrało odpowiednią ilość siary.
Postępowanie w przypadku braku odpowiedniej ilości dobrej jakości siary
Jeśli klacz produkuje zbyt małą ilość bądź siarę złej jakości lub źrebię zostaje osierocone, konieczne jest podanie zastępczych immunoglobulin klasy G (IgG) uzupełnionych przynajmniej w witaminę A i D. Aby obiektywnie określić stan poboru przeciwciał lekarz weterynarii może wykonać odpowiedni test pozwalający wykryć niedobory immunologiczne we krwi.
Do 12 godzin po porodzie możliwe jest podanie IgG drogą doustną. Można zastosować świeżą siarę od innej klaczy lub dostępne na rynku gotowe preparaty w postaci proszku do rozrobienia lub pasty. Jeśli co roku spodziewamy się źrebiąt warto rozważyć założenie domowego banku siary. Jest to miejsce przechowywania zamrożonej, dobrej jakości siary pobranej od klaczy w pierwszych godzinach po porodzie. Powinna być ona gęsta, żółta i ciągnąca się. W celu dokładnej oceny jakości lekarz weterynarii może określić ciężar właściwy (>1,065), zawartość cukru (>20% w skali Brixa) oraz koncentrację immunoglobulin (>70 g/l). W domowej zamrażarce (-18oC) odpowiedni poziom IgG utrzymuje się przez ok. 12 miesięcy.
Jeśli od porodu minęło 12 godzin niedobory immunoglobulin muszą zostać uzupełnione drogą dożylną. W tym celu lekarz weterynarii poda źrebięciu osocze.
Dalszy odchów osieroconego źrebięcia
Istnieje kilka metod odchowu osieroconych źrebiąt. Jednym z najlepszych jest tzw. „mamka”, czyli przybrana matka. Zapewnia ona nie tylko prawidłową dietę, ale również rozwój zachowań socjalnych zwierzęcia. Niektóre klacze w okresie laktacji bez problemu przyjmują nowe źrebięta. Lekarz weterynarii może również farmakologicznie uspokoić zwierzę, by złagodzić początkowy stres i ułatwić proces. Niestety, nawet końskie mleko wykazuje niedobór żelaza, miedzi i fosforu. Dlatego wskazane jest uzupełnianie tych elementów.
Metody odchowu sztucznego to podawanie mleka koziego i krowiego po uprzedniej modyfikacji lub gotowych preparatów mlekozastępczych dostępnych na rynku. Kozie mleko jest najbardziej zbliżone do końskiego i dość dobrze tolerowane, ale ze względu na wysoką cenę i małą dostępność dość rzadko stosowane.
Jak przygotować mleko krowie, aby nadawało się do karmienia źrebięcia?
rozcieńczenie – ze względu na zbyt dużą zawartość kazeiny i tłuszczu, co może powodować zaburzenia gastryczne (maksimum 2% tłuszczu)
laktoza – do 28 dnia życia należy na 1 l mleka krowiego dodawać 20 g glukozy lub laktozy
witamina A 4,5 mg, witamina D 0,1125 mg, witamina E 135 mg
Sposoby karmienia
Najlepszym sposobem wydaje się pojenie z wiadra, nawet w przypadku bardzo małych źrebiąt. Na rynku dostępne są również wiadra ze smoczkiem przeznaczone do pojenia cieląt. Najpowszechniejszym sposobem pozostaje jednak karmienie z butelki. Należy zwrócić szczególną uwagę na wysokość zarówno smoczka w wiadrze jak i butelki, ponieważ zbyt wysoko umiejscowione mogą spowodować dostanie się mleka do dróg oddechowych i rozwój zachłystowego zapalenia płuc.
Czas i częstotliwość karmienia
Częstotliwość i wielkość porcji powinna być dopasowywana do konkretnego źrebięcia, dlatego niezbędne jest regularne ważenie i ocena kondycji ogólnej. Dzienny przyrost masy ciała konia rasy pełnej krwi angielskiej powinien wynosić 1,3-1,5 kg do 12 tygodnia.
W pierwszej dobie źrebię powinno otrzymać równowartość minimum 10% masy ciała. Ilość tę należy zwiększać o 1-2% dziennie aż do osiągnięcia 20-25%. Dla przykładu, zwierzę o wadze 50 kg powinno otrzymać 5 l mleka w ciągu pierwszych 24h, kolejnego dnia może otrzymać już 5,5-6 l.Przez pierwsze 3-4 tygodnie źrebię powinno być karmione co 2h, następnie można wprowadzić 6-godzinną przerwę nocną i stopniowo skracać liczbę karmień w ciągu dnia.
W wieku 5 tygodni należy zacząć zadawać również pasze stałe i stopniowo zmniejszać ilość preparatów mlekozastępczych. Początkowo pasze treściwe stanowią ok. 75% pokarmu, ale wraz z wiekiem stosunek pasz treściwych do objętościowych zmienia się na korzyść tych ostatnich.
Inne aspekty odchowu osieroconych źrebiąt
Rozwój prawidłowych zachowań społecznych i nawyków żywieniowych jest dużo łatwiejszy jeśli źrebię ma towarzystwo. Najlepszym wyborem jest spokojny, starszy koń/kuc, ewentualnie koza lub owca.
Bardzo częstym błędem jest przekarmianie – podawanie zbyt dużych ilości pokarmu lub z nadmierną częstotliwością. Nawet jeśli źrebię ma dobry apetyt nie powinniśmy zwiększać zalecanej dawki, ponieważ może to skutkować zaburzeniami gastrycznymi.
Biegunki są jednym z najczęstszych problemów występujących u źrebiąt niekarmionych przez matkę. Należy pamiętać, że mogą one być wywołane czynnikami zakaźnymi, więc jeśli modyfikacja żywienia nie pomaga to należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza weterynarii. Przy pojawieniu się luźnych stolców należy zadbać by pojenia odbywały się regularnie, można również nieco zmniejszyć dawkę. Jeśli stosujemy komercyjne preparaty mlekozastępcze można je bardziej rozcieńczyć, ponieważ producenci zalecają rozcieńczenie prowadzące do uzyskania bardziej skoncentrowanego płynu niż mleko klaczy.
Żywienie chorych i osłabionych źrebiąt
W przypadku gdy źrebię nie chce lub nie jest w stanie wypić odpowiedniej ilości mleka, należy rozważyć transport do specjalistycznej kliniki, gdzie lekarz weterynarii oceni stan zwierzęcia, wprowadzi leczenie pierwotnej przyczyny zaburzeń i zapewni całodobową opiekę. Mleko może być podawane poprzez sondę nosowo-żołądkową lub w ciężkich przypadkach można zastosować żywienie pozajelitowe, czyli dożylny roztwór niezbędnych składników odżywczych.
Podsumowując, należy zwrócić szczególną uwagę na żywienie źrebiąt w pierwszym okresie życia, szczególnie tych osieroconych. Kontrola jakości siary, spożywanych ilości i przyrostów wagi pozwala ocenić prawidłowość przebiegu odchowu. Regularne wizyty lekarza weterynarii mogą pomóc odpowiednio zmodyfikować żywienie, by dopasować je do stanu źrebięcia, a także wyeliminować problemy inne niż żywieniowe i zadbać o profilaktykę chorób.
Autorką artykułu jest
lek.wet. Karolina Drożdżewska, swoją wiedzę zdobywała
na licznych praktykach zagranicznych (Niemcy, USA)
oraz konferencjach i warsztatach, obecnie pracuje
w Dierenklieniek De Morette w Belgii w ramach
programu internship. Interesuje się ortopedią
i postępowaniem w przypadku kolek u koni.
