Wiosna coraz bliżej, naturalnie więc większość hodowców staje przed wyborem ogiera dla swoich klaczy, co często łączy się z decyzją dotycząca metody krycia. Na rynku dostępne są zarówno reproduktory kryjące naturalnie, jak również nasienie świeże, schłodzone lub mrożone wysyłane z terenu Polski, ale także spoza granic naszego kraju. Różnice między poszczególnymi metodami uzyskiwania potomstwa, mimo rosnącej popularności sztucznego unasienniania zwierząt wciąż jeszcze budzą wątpliwości wśród właścicieli koni, postaram się więc wyjaśnić krótko na czym one polegają.
Jest to jedyna dopuszczona metoda rozrodu w hodowli koni pełnej krwi angielskiej, szczególnie często wykorzystywana także przez hodowców koni zimnokrwistych oraz ras, w których ogiery nie są na dużą skalę wykorzystywane w sporcie, dzięki czemu mogą być każdego dnia w sezonie dostępne. Krycie naturalne nie wymaga specjalnego sprzętu czy nadzwyczajnych warunków architektonicznych, dzięki czemu koszty z nim związane obejmują zazwyczaj jedynie cenę nasienia oraz ewentualny pobyt klaczy u właściciela ogiera. Zwyczajowo krycie odbywa się w odstępach 48-godzinnych do momentu, aż klacz skończy wykazywać objawy zewnętrzne rui i przestanie przyjmować ogiera. Coraz częściej jednak hodowcy, w trosce o zdrowie klaczy i ogiera, decydują się na przeprowadzanie kontrolnych badań USG klaczy, które pozwalają ograniczyć ilość skoków.
Skuteczność tej metody jest wysoka, jeżeli zarówno ogier jak i klacz posiadają zdrowy układ rozrodczy. Ryzyko polega na możliwości wystąpienia urazów mechanicznych związanych np. z pogryzieniami ze strony ogiera, czy kopnięciem ze strony klaczy. Dodatkowo, istnieje duże prawdopodobieństwo szerzenia się chorób przenoszonych przez kontakt bezpośredni zwierząt czy drogą kropelkową.
Wykorzystuje się ją przede wszystkim w celu zmniejszenia ryzyka przenoszenia chorób zakaźnych pomiędzy końmi, a także wystąpienia urazów mechanicznych. Przed pobraniem nasienia wykonuje się badanie ultrasonograficzne układu rozrodczego klaczy, aby zminimalizować ilość koniecznych zabiegów inseminacji. Kiedy badający klacz lekarz weterynarii stwierdzi, że zbliża się moment owulacji, od ogiera pobierane jest nasienie, które następnie deponowane jest przez lekarza w macicy klaczy. W kolejnych dniach ponownie bada się klacz (zwykle co 24h), aż do potwierdzenia wystąpienia u niej owulacji, decydując się w razie potrzeby na kolejne pobrania nasienia i ponowne zabiegi inseminacji. Oprócz ceny krycia, przy wyborze tej metody, pod uwagę należy wziąć dodatkowo koszt pobytu klaczy w miejscu przebywania ogiera oraz obsługi weterynaryjnej.
Jest to obecnie chyba najbardziej popularna metoda wykorzystywana w rozrodzie koni, ze względu na wygodę jej stosowania, a także wysoką skuteczność. Przygotowanie do wykonania zabiegu obejmuje badanie klaczy w stajni, gdzie zwykle przebywa ewentualnie w klinice, do której została przewieziona na czas zabiegu lub stajni, w której stacjonuje wybrany ogier. Po określeniu przewidywanego czasu wystąpienia owulacji, od ogiera pobierane jest nasienie, które następnie poddaje się odpowiedniej obróbce umożliwiającej jego transport i przechowywanie w temperaturze ok.4st.C nawet do 72h (zależnie od żywotności konkretnego nasienia). Przed inseminacją, nasienie doprowadza się do temperatury ciała, i deponuje w macicy klaczy. W kolejnych dniach, ponawiane jest badanie ultrasonograficzne, do momentu stwierdzenia owulacji. W razie konieczności (zbyt późnego wystąpienia owulacji), nasienie zamawia się ponownie jeszcze w tym samym cyklu rujowym i powtarza zabieg. Przy wyborze inseminacji nasieniem schłodzonym do kosztów nasienia należy doliczyć koszt jego pobrania, transportu oraz obsługi weterynaryjnej.
Metoda krycia nasieniem mrożonym jest najbardziej pracochłonna, ze względu na krótką żywotność tego rodzaju nasienia, warunkującą konieczność przeprowadzania badania USG klaczy w czasie okołoowulacyjnym co 6 godzin, zarówno w dzień, jak i w nocy. Z tego powodu wykonuje się ją zwykle w warunkach klinicznych, ewentualnie jest to możliwe także, gdy lekarz weterynarii mieszka w pobliżu stajni, w której przebywa klacz. W odróżnieniu od wcześniej opisanych metod, w tym wypadku zabieg inseminacji wykonuje się dopiero po stwierdzeniu owulacji, aby zminimalizować ilość wykorzystywanego nasienia. W tym wypadku możliwe jest używanie nasienia reproduktorów stacjonujących nawet na innym kontynencie, czy tych, które już nie żyją. Niestety nie każdy ogier wytwarza nasienie, które po rozmrożeniu zachowuje żywotność, co jest czynnikiem ograniczającym. Ze względu na czaso- i pracochłonność krycia nasieniem mrożonym, koszty obsługi weterynaryjnej są najwyższe spośród omówionych metod, dodatkowo często hodowca musi płacić za każdą wykorzystaną porcję nasienia bez względu na wynik krycia.
Pamiętajmy, że wybierając ogiera dla swojej klaczy, musimy wziąć pod uwagę nie tylko jego cechy, ale także metodę krycia, tak aby przygotować się na przedsięwzięcie koniecznych kroków do sprawnego jego przeprowadzenia. Zależnie od dostępnego rodzaju nasienia, musimy skontaktować się z właścicielem reproduktora, ewentualnie lekarzem weterynarii pracującym w terenie, gdzie stoi klacz lub kliniką, do której chcemy ją przetransportować na czas potrzebny do wykonania wszystkich niezbędnych zabiegów
Autorką artykułu jest
lek.wet. Aleksandra Falkowska, absolwentka
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, która swoje doświadczenie zdobywała w Niemczech m.in.
w Gestuet Lewitz i w Tierklinik Grossmoor.
Obecnie prowadzi własny gabinet weterynaryjny - Kopytko Vet
