Weterynaria: Ciąża i poród u klaczy

Hodowla koni może przynieść wiele satysfakcji, o ile dołożymy wszelkich starań, by zapewnić przychodzącemu na świat źrebięciu optymalne warunki rozwoju zarówno w organizmie matki, jak i w świecie zewnętrznym. Podstawowym zadaniem właściciela ciężarnej klaczy, któremu zależy na jej zdrowiu, jest uważna obserwacja umożliwiająca szybkie podjęcie koniecznych działań w przypadku pojawiających się nieprawidłowości.

Fizjologia ciąży 

Uważna opieka nad źrebnymi klaczami jest wynikiem zwiększającym prawdopodobieństwo narodzin zdrowych, silnych źrebiąt. Utrzymanie klaczy w dobrym zdrowiu, a także zapoznanie się z objawami zbliżającego się porodu, oraz przygotowanie możliwie przyjaznego, dla przychodzącego na świat noworodka, znacząco zwiększa szanse na szczęśliwe narodziny i zdrowo przeżyty okres odchowu źrebięcia. Dlatego też warto zapoznać się z podstawowymi danymi na temat fizjologicznego przebiegu ciąży, porodu i okresu poporodowego u klaczy, co umożliwi odpowiednio wczesną reakcję w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w tym okresie.

Ciąża u klaczy trwa średnio 335 do 342 dni, jednak w tej kwestii występuje duża zmienność osobnicza – notowano przypadki, gdy na świat przychodziły zdrowe, prawidłowo rozwinięte źrebięta przed upływem 305 dni czy po ponad 360 dniach ciąży. Ta specyficzna cecha gatunku niejednokrotnie nastręcza hodowcom trudności w precyzyjnym określeniu terminu wyźrebienia, co może skutkować nawet kilkutygodniowym okresem wzmożonej czujności i wieloma nieprzespanymi nocami spędzonymi na dyskretnej obserwacji klaczy w okresie okołoporodowym.

Źrebna klacz, powinna mieć zapewniony dostęp do padoku, a w sezonie wiosenno-letnim - pastwiska, fot. foter.com

Opieka nad źrebną klaczą

Opieka nad źrebnymi klaczami nie różni się w zasadniczy sposób od opieki nad innymi końmi – muszą mieć one zapewnione prawidłowe żywienie oraz warunki środowiskowe – czyste, dobrze wentylowane stajnie oraz dostęp do padoków czy pastwisk, zapewniający przyszłym matkom odpowiednią dawkę ruchu. Warto zwracać uwagę na kondycję źrebnych klaczy, ponieważ zdrowe, silne zwierzęta dużo lepiej zniosą trudy porodu i będą zdolne do produkcji wystarczającej ilości dobrej jakości najpierw siary, a następnie mleka. Klacze oczekujące potomstwa powinny być regularnie szczepione i odrobaczane – program profilaktyki pomoże ułożyć lekarz weterynarii. Przypomnę tylko, że bardzo istotne jest szczepienie przeciwko tężcowi, ponieważ konie, a zwłaszcza źrebięta, są gatunkiem wyjątkowo wrażliwym na działanie toksyny tężcowej i każde skaleczenie, u zwierzęcia nie posiadającego odporności poszczepiennej, może być tragiczne w skutkach – u zwierząt, u których dojdzie do rozwoju klinicznych objawów tężca nie ma szans na przeżycie.

Poza wdrożeniem programu profilaktycznego szczepienia i odrobaczania klaczy, dobrze prowadzić monitoring ciąży poprzez wykonywanie kilkukrotnego badania ultrasonograficznego na różnych etapach rozwoju płodu. W początkowym okresie wykonuje się badanie mające na celu wczesne wykrycie ciąży oraz wykluczenie obecności dwóch płodów (do 17. dnia po owulacji), następnie polecane jest potwierdzenie utrzymania ciąży po upływie 28-35 dni, ponieważ do tego czasu może dojść do wczesnej utraty ciąży lub zamarcia zarodka, niezauważalnych dla opiekunów klaczy. W ostatnim trymestrze ciąży można jeszcze wykorzystać comiesięczne pomiary grubości łożyska, aby wcześnie wykrywać i leczyć ewentualnie pojawiające się zapalenie łożyska. Podczas wszystkich opisanych badań lekarz wykorzystuje dostępne w danym okresie rozwoju płodu metody określenia jego żywotności, aby zyskać pewność, że nie doszło do jego obumarcia w macicy.

Obserwacja i przygotowanie klaczy do porodu

Jeżeli stajnia dysponuje miejscem przeznaczonym na porody, przeprowadzenie do niego źrebnej klaczy powinno odbyć się 4 do 6 tygodni przed spodziewanym terminem wyźrebienia. W tym czasie klacz zdąży zaaklimatyzować się w nowym otoczeniu, a ponadto jej organizm wytworzy przeciwciała przeciwko potencjalnie chorobotwórczym drobnoustrojom obecnym w danym środowisku, które przechodząc do tworzącej się siary dadzą ochronę przychodzącemu na świat źrebięciu.

O zbliżającym sie porodzie świaddczy m.in. "nabieranie wymienia".
Zazwyczaj tuż przed  porodem na strzykach pojawiaja się woskowa wydzielina czyli tzw. "świeczki"

Miejsce wyznaczone do porodu powinno być wystarczająco przestronne, a także czyste – odpowiedni będzie duży boks wyścielony obfitą ściółką. Miesiąc przed spodziewanym terminem porodu należy uważnie przyglądać się zmianom fizycznym, stanowiącym sygnały nadchodzącego porodu. Zauważalne zmiany pojawiają się w okolicy sromu (tkanki stają się luźne, mogą być obrzęknięte), więzadeł miednicy (ulegają rozluźnieniu) oraz gruczołu mlekowego. Najpewniejszych informacji na temat zbliżającego się porodu dostarczają zmiany zachodzące w wymieniu klaczy – gruczoł mlekowy powiększa się na około miesiąc przed porodem, zwłaszcza uwidacznia się to na 2 tygodnie przed porodem. Zwykle na 1 do 4 dni przed wyźrebieniem pojawiają się „woskowe” krople siary na końcach strzyków. Do przewidywania dokładnego czasu porodu opracowano testy oparte na pomiarach stężenia wapnia w pojawiającej się wydzielinie gruczołu mlekowego. Najdokładniejsze z nich pozwalają na określenie czy poród nastąpi w ciągu najbliższych 12 godzin.

Poród

Poród w swej naturze jest procesem ciągły, jednak dla ułatwienia zrozumienia i opisu jego przebiegu, dzieli się go na trzy zasadnicze etapy. Długość trwania każdego z nich jest różna oraz specyficzna gatunkowo. Konie są zwierzętami ze stosunkowo krótkim porodem – jeżeli przebiega on bez zakłóceń, to następuje szybko i może zakończyć się w ciągu godziny.

1. Pierwszy etap, podczas którego dochodzi do rozluźnienia szyjki macicy, przyjęcia przez płód prawidłowej prezentacji, rozpoczęcia skurczów macicy oraz przejścia błon płodowych do światła pochwy, objawia się jako niespokojne zachowanie klaczy. Okres trwania tego etapu jest bardzo zróżnicowany i może wynosić do 2 godzin. Klacz może się pocić i kopać w brzuch, często zmieniać postawę, zwykle dochodzi do wypłynięcia niewielkiej ilości płynu będącego skutkiem przerwania kosmówko-omoczni (błon płodowych).
   
   
2. Drugi etap polega na zwiększeniu intensywności skurczów macicy, wejściu płodu do kanału rodnego i wypieraniu go. Zwykle trwa do 30 minut. Ważne jest, aby pojawiające się w świetle sromu nóżki źrebięcia leżały z około 8 centymetrami różnicy – umożliwia to przeciśnięcie szerokiej obręczy barkowej przez kanał miednicy.
   
   
3. Trzecim etapem jest wypieranie łożyska, które powinno zostać wydalone do 3 godzin po porodzie – jeżeli to nie nastąpi, konieczna będzie interwencja lekarska.

Prawidłowy poród (film w jęz. angielskim)

Nowonarodzone źrebię leżące w prawidłowej pozycji mostkowej, fot. foter.com

Kiedy konieczne jest wezwanie pomocy?

Zakłócenia pojawiające się podczas porodu stwarzają realne zagrożenie dla życia płodu, dlatego dobrze pamiętać, jakie okoliczności powinny skłonić hodowcę do szybkiego wezwania pomocy:

• minęło ponad 30 minut od pęknięcia kosmówko-omoczni - jeśli drugi etap nie zakończy się w ciągu 60 minut prawdopodobnie dojdzie do śmierci
• pojawiające się w świetle sromu aksamitnoczerwona powierzchnia komórki (tzw. „czerwone błony płodowe”)
• konieczne jest natychmiastowe otwarcie kosmóko-omoczni nożyczkami, może być
• brak postępu porodu mimo widocznych nóg źrebięcia oraz obecnych parć ze strony klaczy - prawdopodobnie konieczna będzie repozycja płodu
• poród pośladkowy − w bardzo krótkim czasie może dojść do uduszenia źrebięcia
• zatrzymanie łożyska
• potrzebna jest pomoc do wydobycia źrebięcia

Do pobrania i wydrukowania - PDF

 Autorką artykułu jest 
lek.wet. Aleksandra Chmielewska, absolwentka 
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, która swoje doświadczenie zdobywała w Niemczech m.in.
w Gestuet Lewitz i w Tierklinik Grossmoor.