Sprawność jeździecką należy rozpatrywać pod względem indywidualnej sprawności specjalnej i sportowej. Bez odpowiedniego jej poziomu nie jest możliwe uzyskanie satysfakcjonujących wyników. Sprawność specjalna to wysoki indywidualny poziom sprawności psychofizycznych, dające możliwość optymalnego działania pomocami, a co za tym idzie - prawidłowego i skutecznego powodowania koniem.
W jeździectwie sprawność określa się poprzez wybór obiektywnych i adekwatnych do danej konkurencji jeździeckiej prób.
Sprawność specjalną jeźdźców można określić cechami:
1. stopniem odwodzenia kończyn dolnych
2. wytrzymałością fizyczną
3. wytrzymałością mięśni grzbietu, brzucha i przywodzicieli kończyn dolnych w stawach biodrowych
4. gibkością
5. wydolnością
6. rytmem
7. szybkością
8. koordynacją mięśniowo-nerwową
W pierwszej części artykułu omówione zostaną pierwsze cztery cechy.
1. Stopień odwodzenia kończyn dolnych
Od ruchomości stawów biodrowych zależy stopień przylegania wewnętrznej strony ud, podudzia i krocza do boków konia i siodła. Od wielkości tej powierzchni zależy skuteczność i swoboda działania kończyn, dosiadu na konia. Hattan uważa, że zbyt mały zakres ruchu w tych stawach oraz mocno rozwinięty gorset mięśniowy sprzyja usztywnieniu konia i występowaniu urazów jeźdźca. Optymalne odwodzenie kończyn dolnych powoduje, że gałęzie kulszowo-łonowe oparte są na siodle co sprawia, że jeździec może efektywniej działać „krzyżem" zarówno do przodu, jak i do tyłu.
2.Wytrzymałość fizyczna
Wytrzymałość jest zdolnością organizmu do długotrwałego wykonywania pracy bez obniżania jej wydajności - jest umiejętnością przeciwstawienia się zmęczeniu, a jej miarą jest czas pracy. W jeździectwie wartość zmiennych motorycznych zależna jest od kształtowania i treningu indywidualnych predyspozycji wytrzymałościowych oraz szybkościowych. Większość szkoleniowców twierdzi, że błędy popełniane przez jeźdźców w drugiej połowie przejazdów wynikają głównie z braków kondycyjnych jeźdźców. Niski poziom wytrzymałości powoduje utratę równowagi jeźdźca, a co za tym idzie również i konia, zachwianie pozycji w siodle oraz chaotyczne, nieskoordynowane działanie pomocy jeździeckich. Poziom wytrzymałości nie jest stały. Wzrasta stopniowo do 20 roku życia. Stąd szkoleniowcy zajmujący się kształtowaniem juniorów młodszych i juniorów powinni brać pod uwagę trening wydolnościowy.
3. Wytrzymałość mięśni
Wytrzymałość mięśni przywodzących kończyny dolne
Mięśnie przywodzące umożliwiają prawidłowe przyleganie kończyn do konia przez dłuższy czas w różnych warunkach jeździeckich, np. przy gwałtownym zakręcie konia czy uskoku, dzięki czemu jeździec ma możliwość uniknięcia upadku. Zatem wytrzymałość tych mięśni ma olbrzymie znaczenie w sporcie jeździeckim.
Wytrzymałość mięśni brzucha
Mięśnie brzucha w jeździectwie odpowiedzialne są za skuteczność i prawidłowość oddziaływania dosiadu przez tyłopochylenie miednicy. Prawidłowy rozwój tych mięśni oraz ich siła i wytrzymałość wraz z tak samo dobrym rozwojem mięśni grzbietu umożliwia zawodnikowi swobodne balansowanie środkiem ciężkości, utrzymaniem go nad środkiem ciężkości konia czyli pozwala na osiągnięcie równoważnego dosiadu w trakcie jazdy.
Wytrzymałość mięśni grzbietu
Dobre rozwinięcie mięśni grzbietu, ich siła i wytrzymałość mają wpływ na odciążenie stawu międzykręgowego w odcinku L5 - S1 (między odcinkiem lędźwiowym a kością krzyżową).
Mięśnie te równoważą również działanie mięśni brzucha powodując przodopochylenie miednicy, które występuje np. w trakcie zakrętu, oraz zapobiegają wadliwemu dosiadowi fotelowemu. Równowaga grup mięśniowych brzucha i grzbietu odgrywa ważną role w profilaktyce schorzeń kręgosłupa „jeździeckiego". Badania kliniczne oraz analiza badań rentgenowskich w latach 80. wykazały, że ponad połowa badanych jeźdźców ma zmiany w stawach kręgosłupa.
4.Gibkość
Gibkość jest to ekonomiczne działanie układu ruchu, w sposób optymalny dla ciała, gdzie podstawowe napięcie mięśniowe dostosowuje się do konkretnej sytuacji. Wiele pomocy jeździeckich wymaga dużej amplitudy oraz szybkości, ale nie można osiągnąć ich maksymalnej wartości przy całkowitym wykorzystaniu zakresu gibkości stawu. Dlatego ważnym jest aby zawodnik dążył do tego by mieć „rezerwę gibkości" ponad tę wymaganą w danej konkurencji. Wyniki badań (wg Wolańskiego, 1982) wskazały, że powiększenie zakresu ruchu przebiega w tym samym czasie do pewnego wieku człowieka.
Zakres ruchu wzrasta do 15. roku życia u młodzieży nie uprawiającej sportu, następnie jej poziom obniża się. Duża gibkość w stawach kręgosłupa i kończyn dolnych powoduje opóźnienie działania mięśni antagonistycznych będących formą ochrony przy ruchach o dużym zakresie. Dlatego też należy pamiętać, „że duży zakres ruchu w stawach, powoduje rozproszenie wywołanego przez jeźdźca napięcia mięśniowego czego efektem jest np. zbyt luźny tułów w momencie działania krzyżem". Z tego powodu nadmiar ćwiczeń gimnastycznych i zbytnia gibkość stawów nie wpływa korzystnie na technikę jazdy oraz motorykę w trakcie treningu.
Autorką artykułu jest
Barbara Ciszek, absolwentka Akademii Wychowania
Fizycznego w Warszawie, kiedyś zawodniczka konkurencji ujeżdżenia - dziś menadżer jednej z podwarszawskich stajni.
