Według aktualnej wiedzy, w populacji koni występuje aż 9 typów herpeswirusów (EHV – Equine Herpesvirus), oznaczanych symbolami od EHV-1 do EHV-9. Jako przyczynę występowania postaci nerwowej choroby wymienia się przede wszystkim EHV-1, jednak najnowsze badania wskazują także na możliwy udział typu EHV-4 w powstawaniu objawów neurologicznych. Oba wymienione typy wirusa występują u koni we wszystkich częściach świata, a ich rozpowszechnienie w populacji tego gatunku jest na tyle duże, że trudno znaleźć osobniki, które nie przeszłyby zakażenia tymi wirusami. Szczęśliwie, w zdecydowanej większości przypadków, nie dochodzi do rozwoju poważnych objawów klinicznych. Ponadto, nie ma dowodów na jakiekolwiek ryzyko zdrowotne u ludzi mających kontakt z herpeswirusem koni.
Źródła i drogi zakażenia
Źródłem wirusa są konie chore lub zakażone latentnie (trwale, ale bezobjawowo) oraz środowisko (stajnia, ściółka, woda, pasza, sprzęt). Wirus przedostaje się do środowiska głównie z wypływem z nosa i worków spojówkowych, a w niektórych przypadkach z dróg rodnych (zwłaszcza po poronieniu u klaczy) i poronionych płodów. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, poprzez jamę nosową, skąd wirus po pierwotnej replikacji (namnożeniu) przedostaje się do tkanki nerwowej i innych tkanek (wykazuje powinowactwo do śródbłonka naczyń krwionośnych). Większość koni w młodym wieku kilkukrotnie przechorowuje lekkie zapalenie dróg oddechowych wywołane przez EHV-1 i/lub EHV-4, dzięki czemu osobniki dorosłe zwykle przechodzą kolejne zakażenia bezobjawowo. Zarówno herpeswirus typu 1, jak i 4, może utrzymywać się u konia przez całe jego życie w postaci zakażenia utajonego. Do reaktywacji zakażenia zwykle dochodzi na skutek zadziałania silnego czynnika stresowego (odsadzenie, transport, kastracja, wprowadzenie nowych zwierząt, gwałtowne zmiany klimatyczne). Nawrót choroby wiąże się z siewstwem wirusa i możliwością przeniesienia go na inne konie.
Patogeneza postaci neurologicznej, czyli jak wirus atakuje układ nerwowy
Mimo że objawy postaci neurologicznej (łac. myeloencephalitis – zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego) świadczą o zaburzeniach pracy ośrodkowego układu nerwowego, to działanie wirusa skupione jest na śródbłonku naczyń krwionośnych. EHV umiejscawia się w komórkach układu odpornościowego, z którymi przenoszony jest pomiędzy śródbłonkiem naczyń krwionośnych a śródbłonkiem różnych narządów. Dochodzi do powstawania kompleksów immunologicznych (czyli połączeń wirusa z neutralizującymi go składnikami układu odpornościowego organizmu), których odkładanie się w organizmie w nadmiarze, jak ma to miejsce w przypadku zakażeń herpeswirusowych, doprowadza do rozwoju ciężkiego neurologicznego zapalenia naczyń charakterystycznego dla tej choroby. W konsekwencji dochodzi do niedokrwiennej martwicy mózgu i rdzenia kręgowego. Właśnie uszkodzenia rdzenia dają większość objawów klinicznych.
Przebieg kliniczny
Herpeswirusowe zapalenie opon mózgowych i rdzenia kręgowego zwykle występuje u koni, które 1-2 tygodnie wcześniej przeszły zakażenie górnych dróg oddechowych lub klaczy które poroniły. Pamiętajmy jednak, że ronienie nie jest warunkiem postaci neurologicznej. Choroba dotyka zwierząt w każdym wieku, najczęściej dotyczy jednak zwierząt dorosłych. Przeprowadzone badania wykazały, że u wszystkich koni choroba rozpoczęła się od wzrostu temperatury wewnętrznej ciała do wartości przekraczających 40°C i pojawienia się objawów oddechowych (przede wszystkim surowiczy wypływ z nosa i oczu). Po upływie kilku lub kilkunastu dni pojawiły się objawy neurologiczne. Klasycznymi objawami choroby są te związane z zapaleniem rdzenia kręgowego: bolesne oddawanie moczu, ataksja (niezborność) kończyn miednicznych oraz wiotkość odbytu i ogona. Jeżeli choroba postępuje, w następnej kolejności może dochodzić do ciężkiego porażenia kończyn miednicznych lub niedowładu. Może wystąpić „pozycja siedzącego psa”, później ciężkie porażenie wszystkich kończyn (kiedy dojdzie do rozległego uszkodzenia szyjnego odcinka rdzenia kręgowego).
W nielicznych przypadkach występuje zajęcie także kory mózgowej lub pnia mózgu, co prowadzi do występowania drgawek, uszkodzenia nerwów czaszkowych (m.in. nerwu twarzowego czy nerwu trójdzielnego).
Rokowanie
Trudno postawić jednoznaczne rokowanie co do życia i zdrowia chorych koni, ponieważ może zarówno dojść do szybkiego wyzdrowienia zwierzęcia w ciągu nawet 24-48 godzin, jak i do zejścia śmiertelnego mimo wdrożenia terapii. Niepokojącymi objawami, zmniejszającymi szanse konia na przeżycie są: „pozycja siedzącego psa”, porażenie czterokończynowe oraz wystąpienie objawów uszkodzenia mózgu lub pnia mózgu. Rokowanie zawsze jest ostrożne, jednak konie z zaburzeniami wyłącznie w obszarze kończyn tylnych oraz pęcherza moczowego, odbytu i ogona, dają nadzieję na powrót do zdrowia.
Rozpoznanie
Ostateczne rozpoznanie ustala się na podstawie izolacji wirusa z tkanki nerwowej (pośmiertne pobranie wycinków rdzenia kręgowego) lub na podstawie badań serologicznych (przyżyciowe określenie poziomu przeciwciał przeciwko EHV w surowicy krwi). W przypadku występowania objawów nerwowych, badanie poziomu przeciwciał nie musi dawać pewnego rozpoznania, ponieważ charakterystyczny wzrost ich stężenia występuje w fazie oddechowej choroby (czyli zwykle 1-2 tygodnie przed wystąpieniem objawów neurologicznych).
Leczenie
Obecnie, nie istnieje określone skuteczne leczenie postaci neurologicznej zakażenia EHV- 1/EHV-4. Zwykle stosuje się więc leczenie terapii podtrzymującej, dostosowanej do aktualnego stanu pacjenta. W praktyce stosuje się m.in. cewnikowanie pęcherza moczowego, mające na celu uchronienie go przed pęknięciem na skutek niemożności jego fizjologicznego opróżniania. Konie zalegające powinny być możliwie często przewracane z boku na bok, masowane i utrzymywane w pozycji mostkowej, w celu uniknięcia powstania odleżyn. Większość koni, które w przebiegu choroby zdolne są do samodzielnego utrzymania pozycji stojącej, zdrowieje. Czas ich powrotu do zdrowia uzależniony jest od ostrości pierwszych objawów i waha się od kilku dni do ponad 18 miesięcy.
Kilka słów o szczepieniach
Na rynku dostępne są domięśniowe szczepionki przeciwko zakażeniom herpeswirusem koni. Szczepienia ochronne w przypadku postaci nerwowej stosowane są na tych samych zasadach, co w przypadku postaci oddechowej czy płciowej (schematy szczepienia profilaktycznego są takie same we wszystkich przypadkach, ponieważ postać neurologiczna jest jedną z możliwych postaci zakażenia EHV-1/EHV-4). Występuje jednak zasadnicza różnica do postępowania w trakcie występowania choroby. Ponieważ w patogenezie postaci neurologicznej istotną rolę odgrywa nadmierna reakcja immunologiczna – szczepienie koni z objawami choroby jest przeciwwskazane.
Autorką artykułu jest
lek.wet. Aleksandra Chmielewska, absolwentka
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, która swoje doświadczenie zdobywała w Niemczech m.in.
w Gestuet Lewitz i w Tierklinik Grossmoor.
