Zasady żywienia koni, w tym koni sportowych są jasne i klarowne, przez co dopasowanie właściwej diety może wydawać się proste. Występujące jednak odstępstwa od reguł i duża indywidualność koni znacząco je jednak komplikuje. Plan żywieniowy powinien być dopasowany do wieku, temperamentu, przemiany materii oraz z uwzględnieniem konkurencji do jakiej dany wierzchowiec jest trenowany.
Aby szerzyć wiedzę na temat zasad prawidłowego żywienia koni firma Optifeed przygotowała materiały video przybliżające schematy żywienia dla koni użytkowanych w różny sposób i startujących w rozmaitych konkurencjach jeździeckich. W pierwszej części cyklu (FILM) pokazany został proces produkcji pasz dla koni, druga w całości poświęcona jest żywieniu konia skokowego (FILM). Kolejna część dedykowana jest żywieniu koni startujących we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego - WKKW - konkurencji nazywanej czasem "królową dyscyplin jeździeckich".
Dobrze dobrany model żywienia będzie zależał od naszych umiejętności praktycznych związanych z jednej strony z oceną potrzeb konia, a z drugiej z jakości podawanych pasz. Jeśli mamy niewystarczającą wiedzę w tym zakresie warto sięgnąć po poradę doświadczonego doradcy żywienia, który w większości wypadków bezpłatnie pomoże ustawić właściwą rację dla naszego zwierzęcia. Co ciekawe podejście do żywienia koni różnie się zależnie od kontynentu. Najnowsze normy żywienia koni publikowane przez National Research Council of The National Academies w Stanach Zjednoczonych nie uwzględniają podziału potrzeb koni w zależności od konkurencji. To oznacza, że wg tych zaleceń koń skokowy oraz koń WKKW o podobnej masie i w podobnym typie metabolicznym może jeść to samo. I w wielu przypadkach tak właśnie się dzieje. Tymczasem charakterystyka poszczególnych konkurencji jeździeckich jest różna, a co za tym idzie różny jest także typ koni, wykorzystywany w poszczególnych sportach.
Przybliżając zasady układania diety dla konia WKKW trzeba krótko przybliżyć charakterystykę tych koni. Tak jak podkreśliłam, każdy wierzchowiec jest inny, ale większość koni startujących w tej konkurencji to konie w szlachetnym typie, zaawansowane w krew, a więc nierzadko "gorące", pobudliwe. Dodatkowo specyfika konkurencji wymaga od nich dużego wysiłku, szybkości, wytrzymałości w próbie terenowej, oraz jednocześnie wyciszenia i skupienia podczas próby ujeżdżenia. Mechanizmy przemian energetycznych u koni WKKW odbywają się na drodze tlenowej przez obciążenie długotrwałym wysiłkiem. Jest to przeciwieństwo metabolizmu wysiłkowego u koni skokowych gdzie przeważają przemiany beztlenowe (krótka, intensywna praca). Jak prawidłowo skonstruować dietę tak wymagającemu końskiemu atlecie podpowiadam poniżej.
Aby odpowiednio dobrać dawkę pokarmową musimy bardzo uważnie przyjrzeć się takim elementom jak: typ metaboliczny, wydajność procesów trawiennych, masa ciała, możliwości wysiłkowe w zestawieniu z poziomem obciążeń treningu, temperament, status zdrowotny oraz warunki środowiskowe (utrzymania) i klimatyczne oraz wpływ czynnika stresu na konia. Wieloletni praktycy zawodowo zajmujący się końmi, na podstawie obserwacji potwierdzają w jaki sposób wyżej wymienione czynniki mogą determinować potrzeby pokarmowe koni. Przykładem może być analiza opublikowana przez Elizabeth Owens dla Australian Sports Commission. Tabela poniżej ilustruje różnice w ilości pobieranego pokarmu wśród grupy 11 koni WKKW, które były na tym samym poziomie treningu i w wyrównanej kondycji ciała wg BCS (Body Condition Scoring).
Powyższe zestawienie potwierdza, że każdy koń jest inny i do osiągnięcia optymalnej formy konieczne jest zastosowanie różnych środków. Na podstawie obserwacji koni oraz licznych badań naukowych wiemy, że konie mogą różnie reagować na rozmaite czynniki zewnętrzne czy wreszcie na rodzaje zadawanych pasz. Poza tym co zmienne, mamy jednak do dyspozycji sporo faktów, które zebrane w zasady żywienia znacznie ułatwiają uzyskanie najlepszego menu dla konia. Poniżej w punktach omówię zasady żywienia konia WKKW.
Ta zasada powinna być powtarzana jak najczęściej - podstawą żywienia koni sportowych, w tym również tych startujących w konkurencji WKKW, powinno być zawsze NAJLEPSZEJ JAKOŚCI SIANO lub SIANOKISZONKA. Włókno z pasz objętościowych to podstawowe źródło energii dla koni - najczęściej powinno ono zaspokajać zapotrzebowanie energetyczne w ilości co najmniej 50%! Wniosek jest więc prosty - im lepsze siano, tym wyższa jego wartość odżywcza i kaloryczna. Złej jakości baza objętościowa nie tylko ogranicza wydajność żywienia (podnosi koszty żywienia uzupełniającego) ale stanowi zbędny „balast” w przewodzie pokarmowym konia.
Ważne jest aby czuwać nad ilością paszy objętościowej zadawanej koniom, zwłaszcza tym mającym tendencję do nadwagi. Niezbędne minimum ilościowe pobrania paszy objętościowej to zawsze 1% masy ciała. I tak np. średnie pobranie paszy objętościowej dla konia WKKW to 1,2 - 1,5% masy ciała.
Koniom, które „zajadają” nudę oraz koniom nerwowym lub w problemach natury pokarmowej należy zapewnić jak najczęstsze posiłki włókniste. Co to znaczy? Powinniśmy porcjować siano na małe i częste posiłki, zadawać je w specjalnych siatkach oraz podawać dodatkowe posiłki z suszy tzw. sieczek kilka razy dziennie 250-500g/porcję (1-2 litry).
Pasze treściwe w diecie konia WKKW powinny charakteryzować się wysoką strawnością i wartością odżywczą. Najlepsze receptury opierają skład na komponentach włóknistych ze stosunkowo niskim udziałem zbóż. Producenci wydajnych i skutecznych pasz dla koni do obróbki zbóż stosują procesy technologiczne takie jak mikronizacja oraz ekstruzja.
Wysokostrawne włókna i tłuszcz dostarczają koniom energii długouwalnianej, natomiast dodatek węglowodanów pochodzenia zbożowego uzupełnia kaloryczność i daje energię "szybkouwalnianą". Ta ostatnia pomaga w odbudowywaniu utraconych podczas wysiłku rezerw glikogenowych w mięśniach. Ilość węglowodanów w diecie koni WKKW powinna być dobrze zbilansowana. Niektóre do ciężkiego treningu potrzebują ich dość dużo, inne zupełnie ich nie tolerują ze względu na pobudliwy temperament albo problemy pokarmowe (kolki lub nietolerancje). Wiele badań naukowych pokazuje, że zbyt duża ilość zbóż w diecie może skutkować przedostawaniem się niestrawionej skrobi do jelita grubego i w następstwie do problemów metabolicznych, kolek, ochwatu, może również skutkować osłabioną wydolnością fizyczną, czy słabą jakością rogu kopytowego. Tabela poniżej jest ilustracją tego, w jaki sposób obróbka termiczna zbóż pomaga producentom pasz zwiększyć strawność zbóż i poprawić ich prozdrowotne właściwości. Warto wybierać produkty, które zawierają zboża mikronizowane. Jeszcze lepiej wybierać takie, w których udział zbóż w ogóle jest niski lub umiarkowany szczególnie jeśli zamierzamy pasze zestawić z owsem.
W Polsce podstawową paszą treściwą stosowaną w żywieniu koni jest owies. Nie jest on wprawdzie najlepiej wyrównaną paszą pod względem minerałowym i aminokwasowym, ale może być dodatkiem w diecie konia WKKW. Nie powinien być podstawą żywienia treściwego. Oceniając go w aspekcie przydatności do żywienia koni WKKW należy zwrócić uwagę, że wysoka glikemia owsa pobudza temperament "gorących" koni i może pogarszać kontrolę w treningu.
Dieta konia WKKW musi pokrywać zapotrzebowanie na wysokiej jakości białko (aminokwasy), które są niezbędne do regeneracji po wysiłku oraz do budowania masy mięśniowej. Źródłem białka bogatego w aminokwasy w żywieniu koni jest lucerna, soja oraz groch.
Kluczową rolę odgrywają również przeciwutleniacze: witamina E i selen oraz makro i mikroelementy. Warto pamiętać, aby codzienna dieta konia WKKW dostarczała co najmniej 1000 IE witaminy E. Najlepiej przyswajalną formą tej witaminy jest alfa-tokoferol.
Duży wysiłek generuje duży wzrost zapotrzebowania na energię (kalorie) aminokwasy ale również na składniki mineralne i witaminy. Kluczową rolę odgrywają szczególnie takie pierwiastki jak cynk, miedź, żelazo, mangan. Cynk jest niezbędnym składnikiem wielu enzymów (kofaktor), bierze udział w mineralizacji kości, odpowiada za stan skóry i jej wytworów (zależy od niego m.in. kondycja sierści i kopyt) oraz wpływa na pracę układu odpornościowego. 55% cynku znajduje się w mięśniach. Miedź wchodzi w skład enzymu odpowiedzialnego za rozwój i stan ścięgien, jest ponadto zaangażowana w tworzenie hemoglobiny oraz wpływa na przewodnictwo nerwowe i koordynację. Żelazo obok miedzi, kobaltu, kwasu foliowego i witaminy B12 jest niezbędne do produkcji nowych krwinek czerwonych. Pierwiastki te mają wpływ na dokrwienie tkanki mięśniowej i wykorzystanie energii do pracy. Zwiększony wysiłek, a więc intensyfikacja procesów metabolicznych w organizmie konia sportowego pociąga za sobą konieczność dostarczenia mu większych ilości manganu. Pierwiastek ten jest zaangażowany w przekształcanie energii chemicznej w ATP (na szlaku fosforylacji oksydacyjnej), jest również niezbędny do syntezy siarczanu chondroityny, czyli ważnego składnika strukturalnego tkanki chrzęstnej.
Na dbałość o kondycję ciała i aparatu ruchu składa się również kontrola ilości makroskładników w diecie. Szczególnie ważne przy układaniu dawek pokarmowych dla koni są wapń i fosfor. Pamiętajmy, że powszechny w Polsce owies i niezbilansowane otręby zbożowe mają niekorzystny stosunek wapnia do fosforu. Powszechnie doceniany magnez wchodzi w skład wielu enzymów uczestniczących w procesach zachodzących w tkankach nerwowej i mięśniowej. Właściwy poziom magnezu wpływa na uspokojenie systemu nerwowego, sercowo-naczyniowego oraz na rozluźnienie mięśni.
Nie należy podawać jednorazowo na posiłek więcej niż 2,5kg paszy treściwej. Żołądek konia jest stosunkowo mały i wydajnie trawi tylko małe porcje pokarmu.
Przed treningiem warto podać koniowi 0,5kg sieczki z lucerny. Zawarty w lucernie wapń i białko neutralizują pH treści żołądka, a forma sieczki tworzy fizyczną barierę, która ogranicza przemieszczanie się kwasów żołądkowych.
Elektrolity odpowiadają za wyzwalanie impulsów nerwowych i zaangażowane są w szereg podstawowych funkcji komórkowych w tym np. skurcze mięśni szkieletowych, serca, przepony. Po wysiłku lub transporcie któremu towarzyszy widoczna utrata potu należy (bez względu na porę dnia i roku) podać elektrolity. Należy traktować takie sytuacje zawsze na zasadzie kompensacji strat po wysiłku.
Przy planowaniu czasu karmienia na zawodach najlepiej zachować odstęp posiłku do min 4 godziny przed startem. Jeżeli mamy wątpliwości odnośnie sposobu karmienia naszego konia podczas zawodów skontaktujmy się ze specjalistą.
Autorką artykułu jest
mgr. inż. Paulina Szybieniecka, absolwentka
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Doradca żywienia, współpracuje z najlepszymi zawodnikami w Polsce. Jest opiekunem żywieniowym kadry Polski WKKW i entuzjastką tej dyscypliny.
