Pasze treściwe w żywieniu koni użytkowych stanowią istotny element odżywczo – energetyczny. Konie to nieparzystokopytni roślinożercy, którzy w naturze czerpią energię do życia z pasz objętościowych, wysokowłóknistych, jak zielonka świeża lub wysuszona (siano), czy liście. Przemierzając rozległe obszary bujnie pokryte roślinnością trawiastą (jak prerie i stepy) konie były w stanie pokonywać ogromne odległości w poszukiwaniu odpowiedniej jakości pożywienia. Dzisiaj konie użytkowane od pokoleń utrzymywane są w stajniach, w których żywienie rozplanowane jest według obciążeń użytkowo – treningowych jakim są poddawane. Niektóre konie domowe nadal mają dostęp do trawiastych łąk czy pastwisk, natomiast ich różnorodność roślinna i zasobność w wysoko odżywcze składniki stanowczo odbiega od bujnej, zróżnicowanej, pełnowartościowej i obfitej flory, do której miały dostęp w naturalnym środowisku.
Pasze objętościowe, które są podstawą prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego u koni mogą zabezpieczać jedynie zapotrzebowanie bytowe koni – czyli podstawę, którą koń potrzebuje do utrzymania prawidłowej sylwetki i masy ciała żyjąc na wolności i bez wymuszonego przez człowieka wysiłku. Wiele lat prowadzenia hodowli i selekcji koni sportowych, napływ krwi koni sportowych z zagranicy oraz import sportowych koni rozpłodowych z zachodu sprawił, że wymagania bytowe u współczesnych koni wzrosły.
Bez względu na wykonywaną pracę pasze objętościowe są podstawą żywienia każdego konia w odpowiedniej dla niego ilości i bezwzględnie wysokiej jakości. Wraz ze wzrostem oczekiwań użytkowych (treningowych, czy hodowlanych) dawkę pokarmową opartą na paszach objętościowych uzupełnia się paszami treściwymi. Stanowią one doskonałe źródło dodatkowych kalorii oraz energii, która przekłada się na chęć i impuls konia do pracy oraz pozwala na utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Do tworzenia powszechnych mieszanek pasz treściwych z powodzeniem stosuje się ziarna wybranych zbóż, nasiona roślin strączkowych oraz nasiona roślin oleistych.
Zboża w diecie koni
Zboża takie jak owies, kukurydza czy jęczmień oraz produkty ich pochodzenia, jak otręby pszenne, zostały wprowadzone do diety koni jako zasadnicze źródło energii w paszach dla koni. Większość zbóż oraz produktów zbożowych może być stosowanych w żywieniu koni, pod warunkiem, że zostaną one podane po odpowiednim przygotowaniu i w ilości bezpiecznej do skarmienia. Tradycyjnie stosowane owies, kukurydza i jęczmień podane w odpowiedni sposób są łatwo przyswajalne. Niestety badania wykazały, że ziarna tych zbóż nie są wystarczająco zasobne w niezbędne kwasy tłuszczowe, witaminy i minerały konieczne do wsparcia ciąży, wzrostu młodego organizmu, czy odżywienia organizmu poddawanego wysiłkowi fizycznemu.
Owies
Jest najczęściej stosowanym zbożem w diecie koni. W porównaniu do pozostałych ziaren zbóż jest najbardziej lekkostrawny dla konia i zabezpiecza dużą ilość łatwo przyswajanej energii, która jest szybko zauważalna u koni nim karmionych. Owies zawiera wystarczającą ilość białka dla koni dorosłych, aczkolwiek z uwagi na niską zawartość lizyny białko owsa jest niepełnowartościowe i nie jest wystarczające dla koni rosnących. Z uwagi na wysoką zawartość włókna ziarno owsa nie pęcznieje w żołądku, przez co podanie większej ilości (ale nie więcej niż 4 kilogramy na dzień) nie stanowi zagrożenia zdrowia kolką (tak, jak to jest w przypadku pozostałych ziaren zbóż). To pozwoliło na rozpowszechnienie się owsa i przyjęcie go jako najtańszej formy względnie bezpiecznego paliwa energetycznego dla koni pracujących. Ziarno owsa jest łatwiej strawne dla konia aniżeli pokryte grubą łuską nasiona kukurydzy, jęczmienia czy pszenicy. Można go podawać w postaci pełnych ziaren, natomiast pozostałe ziarna zbóż muszą zostać poddane odpowiednim procesom przed podaniem. Wartości odżywcze owsa gniecionego i owsa pełnego różnią się pod względem łatwości dostępności składników odżywczych (białka, włókna i energii), dlatego planując dietę swojego konia należy mieć to na uwadze. Owies gnieciony polecany jest dla koni o słabszym uzębieniu, źrebiąt i koni starszych. Nie należy przechowywać owsa gniecionego – jedynie podawanie owsa zgniecionego tuż przed podaniem gwarantuje zachowanie jego wartości odżywczej.
Kukurydza
Jest powszechnie stosowanym ziarnem zbóż w diecie koni, po uprzednim przygotowaniu i poddaniu jej odpowiednim procesom (najprostsze to grube śrutowanie). Ograniczą one ryzyko spowodowania kolek oraz zwiększą strawność i dostępność składników odżywczych. Ziarno kukurydzy jest cenione zwłaszcza za jego wysoką wartość energetyczną, natomiast zawartość białka, włókna i składników mineralnych jest bardzo niska.
Jęczmień
Jest popularny w żywieniu koni na wschodzie. Odmiana jęczmienia dostępna na wschodzie bardzo różni się od tego, którego łuska jest wyjątkowo gruba, przez co konieczne jest poddawanie ziaren jęczmienia specjalnym procesom (śrutowanie, parowanie) przed podaniem go koniowi, aby uzyskać dostępność do wartości odżywczych, które są wyższe niż w owsie. Jęczmień jest mniej energetyczny od kukurydzy, ale bardziej energetyczny od owsa. Mimo wolno uwalniającej się energii nie może być podawany w zbyt dużej ilości, ponieważ stwarza ryzyko zagrożenia zdrowia. Poziom witamin i minerałów jest bardzo niski.
Stosunek ilości wapnia do fosforu, który jest niezwykle istotny dla organizmu koni jest w ziarnach wszystkich zbóż nieodpowiedni. To właśnie w przypadku monodiety (diety opartej jedynie na ziarnie zbóż i sianie) bez jej zbilansowania innymi komponentami prowadzi do ograniczenia wchłaniania wapnia. Nadmiar fosforu w diecie obniża przyswajalność wapnia, co może powodować zmiany w kościach i funkcjonowaniu aparatu ruchu, zaburzenia wzrostu kości i powodować rozwój chorób ortopedycznych. Monodieta zawsze powinna być uzupełniona odpowiednim suplementem witaminowo – mineralnym lub balancerem, aby uniknąć powstawania niedoborów.
Otręby pszenne
Stanowią główny składnik tradycyjnego meszu. Oprócz właściwości mlekopędnych i niezwykłej smakowitości, otręby pszenne nie zawierają wiele wartości odżywczych. Ogromną wadę stanowi wyjątkowo wysoka zawartość fosforu, co w przypadku długotrwałego skarmiania może powodować poważne problemy układu szkieletowego i aparatu ruchu. Otręby pszenne występują w postaci drobnego proszku, dlatego muszą być podawane namoczone. Podane 'na sucho' mogą przykleić się do ścian przewodu pokarmowego wyrządzając koniowi wiele szkody i bólu, oraz stwarzając niebezpieczeństwo zdrowotne. Powinno się unikać karmienia otrębami pszennymi koni młodych i rosnących. W diecie dorosłego konia mesz z otrębami pszennymi zalecany jest tylko w przypadkach konieczności przemycenia niechętnie przyjmowanych leków lub w okresach spadku apetytu (wyjazd na zawody, sytuacja stresowa) oraz u klaczy karmiących.
W kolejnych artukułach z tego cyklu dowiecie się jakie jeszcze wyróżniamy rodzaje pasz treściwych i z jakich przetworzonych ziaren uzyskuje się do nich komponenty.
Autorką artykułu jest:
Alina Czosnowicz Absolwentka Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie,
Licencjonowany Instruktor Szkolenia Podstawowego PZJ i doradca żywieniowy w firmie HORSI
